Guatr hastalığı, belirtileri ve tedavisi

Tiroid bezi boyundaki nefes borusunun tam önünde, kelebek şeklinde hormon üretmekle görevli guddedir. Tiroid bezinin ürettiği hormonlar T4 ve T3 dür. Tiroid hormonları insan metabolizmasının hızını,vucüdun sıcak veya soğuğa adaptasyonunu, bebeklerin büyümesini, gelişimini ve zekasını, derimizin ve saçımızın kalitesini ve üreme sistemi gibi birçok vucüt fonksiyonunun hatasız çalışmasını düzenlerler. Ayrıca fiziksel veya psikolojik streslere adaptasyonumuzu diğer hormonlarla beraber ayarlarlar. Tiroid bezi yavaş veya hızlı çalışırsa sağlığımız hemen etkilenir. Yorgunluk, sinirlilik, kilo değişiklikleri, kalp çarpıntısı gibi önemli bulgular açığa çıkar. Tiroid bezinin büyümesine tıp dilinde guatr denilir. Bölgesel farklar olmasına rağmen, Türk toplumunda ortalama olarak %30 oranında guatr olduğu saptanmıştır. New York'taki Cornell Üniversitesi'nde tıp eğitimini tamamlayan Amerikan Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Bölümü Şefi Doç. Dr. Selçuk Can guatr hakkında bilinmesi gerekli soruları cevapladı.

Guatr niçin oluşuyor?

Tiroid bezi iyot maddesini ve aminoasitleri kullanarak T4 ve T3 hormonlarını üretir. Eğer o coğrafi bölgede su ve toprakta iyot az ise guatr oluşması kaçınılmazdır. Memleketimizde günlük iyot alınımı gereken miktarın tam alt sınırındadır ve Türkiye bir guatr ülkesidir. İyot en çok deniz suyunda, başta balık olmak üzere deniz mahsullerinde ve ette bulunur. İyottan fakir topraklarda yetişen sebze ve meyvalarda, buralarda büyüyen hayvanların etinde iyot miktarı az olur. İyot eksikliğinin yeni doğan bebekler üzerinde önemli etkileri vardır. İyot eksikliği bölgelerinde düşük, ölü doğum, doğuştan gelme sakatlık, sağırlık ve zeka geriliği daha sık görülür. Türkiye'de yeni doğan bebeklerin 3500'de bir tanesinde hipotiroidi olduğu saptanmaktadır. Her yeni doğan bebeğe topuktan kan alınıp tiroid testi yapılmalıdır. Bugün dünyada guatr problemini suya, ekmeğe ve süte iyot katarak çözen tek ülke ABD'dir. Türkiye'de 1 Ocak 2000 tarihinden beri marketlerde satılan tüm sofra tuzlarında zorunlu iyot takviyesi başlamıştır. Bu halk sağlığı müdahalesi ileride ülkemizde guatrın kökünü kazıyacaktır. Ancak bu durum 20 yıl gibi uzun bir süreyi gerektirecektir. Bazı guatr türleri de aileseldir. Mutasyon dediğimiz genetik bilgideki değişikler soya çekimle kuşaklar boyunca aktarılarak bazı ailelerde guatr gelişimine neden olur.

Guatrı olanlar hangi uzmanlara gitmelidir?

Kendisinde guatrdan şüphe edilen kişiler, önce endokrinoloji, yani hormon hastalıkları uzmanına başvurmalıdır. İlk değerlendirmenizi yapacak uzman gerekli testleri ve konsültasyonları isteyerek tedavinizi düzenleyecektir.

Guatr nasıl önlenir?

Guatrı önlemek için en iyi yol iyotlu tuz kullanmak, bol miktarda balık, midye, karides ve deniz mahsulleri yemek, tatilleri deniz kenarında geçirmektir. Kara lahana gibi guatr yapan besinlerden ve tiroidi bozan ilaçlardan uzak durmak gerekir.

İyot tüketiminin sakıncalı olduğu durumlar var mıdır?

Hipertiroidisi ve sıcak nodulü olan hastalarda iyot takviyesi ters etki yapar ve tiroid bezini daha da hızlandırır. Sessiz duran bir iç guatr hastasının iyot kullanması tiroid hastalığını uyandırır. Daha önceden sıcak nodulü veya iç guatrı olanlar iyot takviyesini kesinlikle yapmamalıdırlar. Şu an marketlerde poşetler içerisinde satılan tüm tuzlarda iyot olduğu için bu kişiler işlenmemiş, fabrikasyon olmayan tuzları alıp kullanmalıdırlar. Örneğin kaya tuzu, tuzot gibi.

Guatrın belirtileri nelerdir?

Guatr boyunda şişlik, yutkunma güçlüğü, nefes almada zorluk, sinirlilik, yorgunluk, kilo artışı, saçlarda zayıflık ve cilt kuruluğuna neden olur. Tiroid bezinin hormon dengesinin bozulması tüm organ sistemlerini, kan kolesterol seviyesini, osteoporoz gelişimini ve cinsel yaşantı ve isteği etkiler. Guatr fazla büyüdüğü zaman dışarıdan bakmakla bile belli olur. Daha küçük guatrlarda teşhiş elle muayne, kanda T4, T3, TSH seviyeleri ve tiroid sintigrafisi testleriyle konulur. Tiroid bezinin büyümesi hassas bünyeli kişilerde boğazda yumruk şeklinde büyümelere neden olur. Buna nodülleşme diyoruz. Doğru ve modern şekilde tedavi edilmeyen guatr hastalarında ilerki yıllarda nodülleşme açığa çıkar.

Endokrinoloji uzmanına guatr şüphesi ile gidildiğinde bazen sizde nodül var haberi ile karşılaşırsınız. Bu şaşırtıcı durumda akla gelen ilk soru : Tiroid nodülu ne demektir?

Nodül bir bezelye tanesinden bir ceviz büyüklüğüne olabilen, hücrelerin kümeleşerek topluluklar yaratmasıyla oluşan hastalıktır. En ciddi nodüller soğuk olanlarıdır. Çünkü bunlarda kanser ihtimali vardır ve risk % 15'dir. Bu yüzden soğuk nodülu olanlara derhal tiroid biyopsisi yapılmalıdır. İşin püf noktası biyopsinin büyük merkezlerde, tecrübeli endokrinoloji doktorları tarafından yapılması ve alanında isim yapmış sitoloji veya patoloji uzmanlarınca mikroskop altında okunmasıdır. Biyopsi neticesi bize nodülde kanser olup olmadığını söyler. Böyle önemli bir tıbbi girişim ancak biyopsinin çok fazla yapıldığı hastanelerde ve direk ultrasonografi kontolünde yapılmalıdır.

Tiroid bezinin yavaş çalışması ne demektir?

Tiroid bezinin yavaşlamasına biz hipotiroidi diyoruz. Bağışıklık sistemi dediğimiz vucüdun mikroplarla, viruslarla, kanserle, allerjiyle savaşmasını sağlayan immun sistemdeki bir anormallik tiroid bezine karşı bir reaksiyon oluşturtuyor. Sonuçta mikropsuz bir iltahap gelişiyor ve tiroid bezi tahrip olarak yavaş çalışmaya başlıyor. Etkilenen kişilerde şişmanlama, halsizlik, yorgunluk, adet düzensizliği, ellerde ve ayaklarda şişmeler, saç dökülmesi, ciltte kuruluk ve çatlamalar, tansiyon dengesizliği ve kabızlık görülür. Zayıflama merkezine gidip aylarca diyet yapıp kilo veremeyen veya tüp bebek servisinde adet düzensizliği nedeniyle incelenen hastalarda hipotiroidiye rastlamaktayım. Hipotiroidi tedavisi L-thyroxine maddesini içeren tiroid hapı ile yapılır.

Tiroid bezinin hızlı çalışmasında nasıl bir tedavi uyguluyorsunuz?

Tiroid bezinin hızlı çalışmasına biz tıp dilinde hipertiroidi diyoruz. Hızlı çalışan tiroid bezinin teşhis ve tedavisi yavaş çalışan kadar basit değildir. İç guatr, sıcak nodül, ilaç kullanımı, tiroid iltahabı gibi birçok hastalık tiroid bezini hızlı çalıştırtır. Bu nedenleri araştırmak için hormon testleri ve sintigrafinin yapılması gerekir. Hipertiroidi metabolizmayı hızlandırarak, kilo kaybı, yorgunluk, sinirlilik, el titremesi, terleme, çarpıntı gibi belirtilere neden olur. Tiroid bezini yavaşlatıcı ilaçlar, atom tedavisi veya ameliyat yöntemlerinden biriyle hipertiroidi tedavi edilir.

Tiroid iltahabı (Tiroidit) ne demektir?

Tıp dilinde subakut tiroidit denilen hastalıkta boyun ön bölgesinde şiddetli ağrı, yutma güçlüğü, gece terlemeleri ve ateşlenme görülür. Boğazda virüslere bağlı farinjit, larinjit, bademcik iltahabı gibi infeksiyonlardan sonra viruslar tiroid bezine geçip tiroid bezi iltahabı yani tiroidit yaparlar. Bu durum en çok Ağustos, Eylül aylarında görülür. Boyun ön tarafında ağrı, ateş, gece terlemesi, halsizlik ve kilo kaybı görülür. Tedavi iltahap giderici ilaçlar veya kortizon ile yapılır.