Âşık Edebiyatı Nazım Biçimleri

Âşık edebiyatı nazım tür ve çeşitleri çoğunlukla sözlü ürünlerdir. Ancak şehirde yaşamış, okumuş yazmış olan âşıklarla günümüzde yaşamakta olan âşıklar şiirlerini yazarlar.

1. Koşma

• Âşık edebiyatında en çok sevilen ve kullanılan nazım şeklidir.

• Dört dizeli bentlerden oluşur.

• Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.

• 11’li hece ölçüsüyle (6+5 ya da 4+4+3 duraklı olarak) yazılır/söylenir. 4+3 ve 4+4 kalıbıyla söylenmiş koşmalar da vardır.

• Şair son dörtlükte mahlâsını söyler.

• Uyak düzeni abab cccb dddb... şeklindedir. İlk dörtlüğün uyak düzeni xbxb ya da aaab şeklinde de olabilir.

• Koşmalar genellikle lirik konularda söylenir.

• Aşk, güzellik, tabiat, sevgi vb konular işlenir.

• Koşmalar konularına göre güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt gibi nazım türleri içerir.

• Karşılıklı konuşma (dedim-dedi) biçiminde olan koşmalar da vardır.

• Ziyadeli koşmalara ayaklı koşma denir: ab(b)ab(b) cccb(b) dddb(b) ...

• Önemli koşma şairleri Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Gevherî, Erzurumlu Emrah, Âşık Ömer.

2. Semai

• Aruzla ve heceyle yazılan olmak üzere iki türlü semai vardır.

• Heceyle yazılanlar koşmaya benzer.

• Tek fark dizelerin hece sayısıdır.

• Semai sekizli kalıpla yazılır.

• Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.

• Dörtlüklerden oluşur.

• Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.

• Uyak düzeni aynıdır.

• Sevgi, güzellik, ayrılık ve doğa konularını işler.

• Karacaoğlan ve Erzurumlu Emrah bu alanda meşhurdur.

3. Varsağı

• Toroslardaki Varsak (Avşar) boyunun özel bir ezgiyle söylediği türkülerden geliştirilmiş bir nazım biçimidir.

• Kendine özgü bestesi vardır.

• Epik şiirlerdir.

• Sert, yiğitçe bir söyleyişi vardır.

• Hayattan ve talihten şikâyet gibi konular da işlenir.

• Hecenin 8'li kalıbıyla yazılır.

• Genellikle "bre, bre hey, hey, be hey" gibi ünlem sözcüklerine yer verilir.

• Kafiyelenişi koşmayla aynıdır.

• Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.

• Dadaloğlu ve Karacaoğlan varsağılarıyla ünlü iki şairdir.

4. Destan

• Âşık şirinin en uzun nazım biçimidir. (Anonim destanlardan farklıdır.)

• Dörtlüklerden oluşur.

• Dörtlük sayısı konuya göre değişir. Kimi destanlarda yüzü geçer.

• Savaşlar, kahramanlıklar, ayaklanmalar, kıtlıklar, doğal afetler, salgın hastalıklar, eşkıya ve ünlü kişilerin serüvenleri, gülünç olaylar, toplumsal taşlama ve eleştiri, atasözleri, hayvanlar destanlara konu olur.

• Destan koşma gibi kafiyelenir: abab cccb dddb... İlk dörtlüğün uyak düzeni: xbxb şeklinde de olabilir.

• Hecenin daha çok on birli kalıbıyla yazılır/söylenir. Sekizli kalıpla söylenenler de vardır.
Destanların kendine özgü bir ezgisi vardır.

• Destanda da şair son dörtlükte mahlâsını söyler.

• Seyranî ve Âşık Ömer bu alanda ünlüdür.